اسناد عادی تنظیمی بین افراد در خارج از کشور و اعتبار آن‌ها در حقوق ایران

سوال محوری این است: «آیا قراردادها و اسناد عادی که بین افراد ایرانی یا غیرایرانی در خارج از کشور تنظیم می‌شود و توسط نمایندگی سیاسی ایران (سفارت یا کنسولگری) تصدیق شده، در ایران همان اعتبار اسناد رسمی را دارد؟» برای پاسخ، باید به ماده ۱۲۹۵ قانون مدنی، ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی و نظریات اداره حقوقی توجه کنیم.

ماده ۱۲۹۵ قانون مدنی چه می‌گوید؟

ماده ۱۲۹۵ قانون مدنی مقرر می‌دارد که: محاکم ایران به اسناد تنظیم‌شده در کشورهای خارجه همان اعتباری را خواهند داد که آن اسناد مطابق قوانین کشوری که در آنجا تنظیم شده، دارا می‌باشند؛ مشروط بر اینکه شرایطی از قبیل:

• عدم مخالفت با نظم عمومی و اخلاق حسنه در ایران،
• رعایت تشریفات اساسی تنظیم سند طبق قانون محل تنظیم،
• و در مواردی، تأیید نمایندگی سیاسی یا کنسولی ایران

فراهم باشد. نکته مهم این است که سیاق ماده ۱۲۹۵ ناظر به «اسناد رسمی» تنظیم‌شده در خارج از کشور است؛ یعنی اسنادی که نزد «مامور رسمی» آن کشور تنظیم شده‌اند، مانند دفترخانه‌های رسمی، دفاتر اسناد یا مقامات صلاحیت‌دار دولتی خارجی.

اسناد عادی تنظیمی در خارج از کشور؛ مشمول ماده ۱۲۹۵ یا ۱۲۹۱؟

اسنادی که بین افراد عادی (مثلاً دو شخص حقیقی) در خارج از کشور تنظیم می‌شوند و نزد مامور رسمی خارجی تنظیم نشده‌اند، از دید حقوق ایران: «سند عادی» محسوب می‌شوند؛ حتی اگر بعداً توسط نمایندگی سیاسی ایران تصدیق امضاء شوند.

مطابق نظر اداره حقوقی قوه قضائیه و با توجه به سیاق ماده ۱۲۹۵:

اسناد عادی تنظیمی بین افراد در خارج از کشور، حتی اگر نمایندگی سیاسی ایران آن‌ها را تصدیق کرده باشد، در صورتی که از نظر محتوا مخالف قوانین آمره و نظم عمومی ایران نباشند، مشمول مقررات ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی هستند؛ نه ماده ۱۲۹۵.

ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی و اعتبار اسناد عادی

طبق ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی، اسناد عادی در دو مورد، اعتبار سند رسمی را دارند و نسبت به طرفین و وراث و قائم‌مقام آنان معتبرند:

1. اگر طرفی که سند علیه او اقامه شده، صدور آن را از منتسب‌الیه تصدیق نماید.
2. هرگاه در محکمه ثابت شود که سند مزبور را طرفی که آن را تکذیب یا تردید کرده، فی‌الواقع امضاء یا مهر کرده است.

بنابراین، اسناد عادی تنظیم‌شده در خارج از کشور در صورتی که:

• مغایر قوانین آمره و نظم عمومی ایران نباشند،
• و یکی از دو حالت فوق (تصدیق یا اثبات امضاء) فراهم شود،

از نظر حجیت و قابلیت استناد در دادگاه‌های ایران، می‌توانند در حد یک سند رسمی بین طرفین اثرگذار باشند؛ هرچند ماهیت آن‌ها همچنان «سند عادی» است.

نقش نمایندگی سیاسی ایران (سفارت / کنسولگری) در اعتبار سند

تصدیق نمایندگی سیاسی ایران معمولاً به این معناست که:

• اصالت امضاء یا هویت امضاءکنندگان را تایید می‌کند،
• و گاه تاریخ و محل تنظیم سند را گواهی می‌نماید.

اما این تصدیق، به‌تنهایی سند عادی را به سند رسمی تبدیل نمی‌کند، بلکه:

• ارزش اثباتی سند را تقویت می‌کند،
• و در دعوا، اثبات انتساب سند به امضاءکنندگان را آسان‌تر می‌کند.

جدول خلاصه: وضعیت اسناد تنظیمی در خارج از کشور

سوالات متداول درباره اسناد عادی تنظیمی در خارج از کشور

موسسه حقوقی و داوری بین‌المللی رویای سبز | تهران – سعادت‌آباد | وکیل دعاوی بین‌المللی، قراردادها و اسناد تنظیمی در خارج از کشور