قرارداد شما به دلیل شرایط غیرقابل پیشبینی به مشکل خورده است؟
مشاوره تخصصی در مورد فورس ماژور و تعدیل قرارداد از وکلای رویای سبز
تماس فوری: 02128111036قوه قاهره در قراردادها چیست؟ | شرایط فورس ماژور و تاثیر آن بر تعهدات
در طول یک قرارداد، شرایطی مانند پاندمی کرونا ممکن است اجرای تعهدات را غیرممکن، بسیار دشوار (هاردشیپ) یا بیاثر (فراستریشن) سازد. در این مقاله، وکیل متخصص نحوه تطبیق قوه قاهره بر تعهدات قراردادی و آرای قضایی مربوطه را تشریح میکند.
تعریف قوه قاهره (فورس ماژور) و کاربرد آن در حقوق
قوه قاهره یا فورس ماژور (Force Majeure)، حادثهای خارج از کنترل طرفین است که اجرای تعهدات قراردادی را غیرممکن میسازد. نهاد فورس ماژور، متعهد را از انجام تعهد و پرداخت خسارت ناشی از عدم انجام آن، مبرا میکند.
طبق مواد ۲۲۷ و ۲۲۹ قانون مدنی ایران، اگر متعهد به دلیل حادثهای خارجی که دفع آن از حیطه اقتدار او خارج است نتواند از عهده تعهد برآید، محکوم به تأدیه خسارت نخواهد بود. شیوع ویروسهایی نظیر کرونا یکی از مصادیق مهم این نهاد در دهههای اخیر بوده است.
تفکیک تعهدات بر اساس تاثیر حادثه: سه حالت حقوقی
شیوع حوادث غیرمترقبه، تعهدات را تنها به «غیرقابل انجام» محدود نمیکند. در حقوق بینالملل و رویه قضایی، سه حالت اصلی مطرح است:
۱. تعهدات غیرقابل انجام (قوه قاهره/فورس ماژور)
این حالت زمانی است که اجرای تعهد به طور دائم یا موقت ممتنع شده است. عدم امکان موقتی، اجرای تعهد را تا زمان رفع مانع **معلق** میکند و عدم امکان دائمی منجر به **انفساخ** قرارداد میشود.
۲. سخت شدن اجرای تعهد (Hardship)
هاردشیپ به شرایطی اطلاق میشود که انجام تعهد، سخت، دشوار یا مشقتآور شده، اما غیرممکن نیست. این شرایط برای یک طرف، با زیان بسیار فاحش یا غیرقابل پیشبینی همراه میشود و در نظامهای حقوقی مدرن، منجر به **تعدیل قرارداد** میشود.
۳. از بین رفتن هدف قرارداد (Frustration)
در این نهاد (عمدتاً کامنلا)، اجرای تعهد از نظر فنی ممکن است، اما به دلیل واقعهای غیرقابل پیشبینی، هدف اصلی که طرفین برای آن قرارداد بستهاند، به طور کامل از بین میرود و قرارداد عملاً بیثمر است.
جدول مقایسه قوه قاهره، هاردشیپ و فراستریشن
| مفهوم حقوقی | شرط اصلی | نتیجه حقوقی در قرارداد |
|---|---|---|
| قوه قاهره (فورس ماژور) | اجرای تعهد غیرممکن میشود. | انفساخ یا تعلیق قرارداد. |
| هاردشیپ (Hardship) | اجرای تعهد بسیار دشوار و پرهزینه میشود. | تعدیل شروط مالی قرارداد. |
| فراستریشن (Frustration) | اجرای تعهد ممکن است، اما هدف قرارداد از بین میرود. | انفساخ قرارداد (کامنلا). |
شرایط احراز قوه قاهره در رویه قضایی ایران
برای اینکه یک حادثه، به عنوان قوه قاهره پذیرفته شود و متعهد را معاف کند، باید سه شرط اصلی را داشته باشد که رویه قضایی ایران نیز بر احراز این ارکان سهگانه تأکید دارد:
- **خارجی بودن حادثه:** حادثه باید ناشی از عمل متعهد یا عوامل داخلی او نباشد (مانند رای شماره ۹۳۹).
- **غیرقابل دفع بودن (اجتناب ناپذیری):** متعهد نمیتوانسته با هیچ اقدام معقول و متعارفی مانع وقوع حادثه یا اثر آن شود.
- **غیرقابل پیش بینی بودن:** واقعه در زمان انعقاد قرارداد قابل پیشبینی نبودهاست (مانند رای عدم پذیرش تحریمها به عنوان فورس ماژور).
نیاز به وکیل برای تحلیل وضعیت قرارداد دارید؟
مجموعه حقوقی رویای سبز، متخصص در امور حقوقی و داوری بینالمللی آماده پاسخگویی به ابهامات شماست.
مشاوره تخصصی با وکیلسوالات متداول
۱. آیا شیوع بیماری کرونا یک مصداق قوه قاهره است؟
به طور کلی، شیوع یک بیماری فراگیر مانند کرونا، یک حادثه خارجی و غیرقابل پیشبینی محسوب میشود. اما برای پذیرش نهایی، باید ثابت شود که این بیماری مستقیماً اجرای تعهدات را غیرممکن کرده است، نه صرفاً دشوار یا پرهزینه. رویه قضایی در هر پرونده به صورت جداگانه تصمیم میگیرد.
۲. تفاوت اصلی هاردشیپ و فورس ماژور چیست؟
در فورس ماژور اجرای تعهد غیرممکن میشود و حکم آن انفساخ قرارداد است. در حالی که در هاردشیپ، اجرای تعهد بسیار دشوار و پرهزینه میشود، اما غیرممکن نیست و حکم آن معمولاً تعدیل (نه فسخ) قرارداد است.
۳. آیا تحریمهای اقتصادی میتواند قوه قاهره محسوب شود؟
رویه قضایی ایران عمدتاً تحریمها را غیرقابل پیشبینی تلقی نمیکند، به خصوص زمانی که تحریمها در زمان انعقاد قرارداد قابل حدس بودهاند. بنابراین، صرف تحریم به تنهایی غالباً به عنوان فورس ماژور پذیرفته نمیشود، مگر در شرایط بسیار خاص.
مؤسسه حقوقی و داوری بینالمللی رویای سبز | وکیل پایه یک دادگستری