پرونده حقوقی یا کیفری دارید و نمی‌دانید به کدام دادگاه مراجعه کنید؟
مشاوره اولیه رایگان تلفنی با وکلای مؤسسه حقوقی و داوری بین‌المللی رویای سبز
تماس فوری: ۰۲۱۲۸۱۱۱۰۳۶۰ تا ۱۰۰ انواع دادگاه‌ها در ایران
در این راهنمای کامل، با انواع دادگاه‌های حقوقی و کیفری، صلاحیت هر کدام و تفاوت آن‌ها آشنا می‌شوید تا بدانید برای هر نوع دعوا یا شکایت، باید به کجا مراجعه کنید.
دادگاه چیست و چه نقشی در نظام قضایی دارد؟
به‌طور ساده، دادگاه نهادی رسمی و زیرمجموعه قوه قضائیه است که با حضور قاضی (یا قضات) به اختلافات حقوقی و کیفری رسیدگی می‌کند و در نهایت رأی لازم‌الاجرا صادر می‌شود. هر دادگاه «صلاحیت» مشخصی دارد؛ یعنی فقط به نوع خاصی از پرونده‌ها می‌تواند رسیدگی کند و اگر پرونده اشتباه به مرجع نامربوط ارجاع شود، وقت و هزینه طرفین تلف خواهد شد.
در نظام حقوقی ایران، از نظر کلی، مراجع رسیدگی را می‌توان در دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- دادگاه‌های حقوقی: رسیدگی به اختلافات مالی، قراردادی، خانوادگی، املاک، شرکت‌ها و…
- دادگاه‌های کیفری: رسیدگی به جرایم (سرقت، ضرب و جرح، کلاهبرداری، مواد مخدر، جرایم علیه امنیت و…)
جدول انواع مهم مراجع قضایی و صلاحیت آن‌ها
| نوع مرجع | موضوع اصلی رسیدگی | نمونه پرونده |
|---|---|---|
| دادگاه عمومی حقوقی | دعاوی مالی، قراردادها، املاک، شرکت‌ها | الزام به تنظیم سند رسمی، مطالبه وجه، خسارت قرارداد |
| دادگاه خانواده | امور زوجیت و روابط خانوادگی | طلاق، مهریه، حضانت، نفقه، جهیزیه |
| دادگاه کیفری یک | جرایم سنگین با مجازات‌های شدید | قتل عمد، جرایم با مجازات اعدام، حبس ابد، قطع عضو |
| دادگاه کیفری دو | سایر جرایم تعزیری سبک‌تر | کلاهبرداری سبک، ضرب و جرح، توهین، تهدید، بسیاری از جرایم مالی |
| دادگاه انقلاب | جرایم علیه امنیت، مواد مخدر، قاچاق عمده، جرایم خاص سیاسی | پرونده مواد مخدر عمده، جرایم علیه امنیت داخلی/خارجی |
| دادگاه اطفال و نوجوانان | جرایم افراد زیر ۱۸ سال | سرقت، تخریب، نزاع و… توسط نوجوانان |
| دادگاه‌های نظامی | جرایم مرتبط با نیروهای مسلح در حدود وظایف نظامی | تخلفات انضباطی و کیفری مأموران نظامی حین انجام وظیفه |
| دادگاه تجدیدنظر استان | رسیدگی مجدد به آرای قابل تجدیدنظر | اعتراض به حکم طلاق، مهریه، حبس تعزیری و… |
| شورای حل اختلاف | سازش و برخی دعاوی کم‌اهمیت با سقف مالی مشخص | اختلافات همسایه‌ها، تخلیه بعضی املاک، دعاوی مالی خرد |
دادگاه‌های حقوقی: حل اختلافات مالی، قراردادی و خانوادگی
۱. دادگاه عمومی حقوقی
دادگاه عمومی حقوقی مرجع رسیدگی به اغلب دعاوی غیرکیفری است؛ مثل اختلافات قراردادی، مطالبه وجه، خسارت، املاک، شرکت‌ها، مسئولیت مدنی، برخی دعاوی کارگر و کارفرما (در مرحله خاص) و… . در بسیاری از پرونده‌ها، طرح صحیح دادخواست و درج صحیح خواسته و خواهان/خوانده نقش تعیین‌کننده‌ای در نتیجه دارد؛ جایی که حضور وکیل باتجربه، عملاً جلوی ضررهای سنگین را می‌گیرد.
۲. دادگاه خانواده
دادگاه خانواده شعبه‌ای تخصصی است که تنها به اختلافات خانوادگی رسیدگی می‌کند؛ از جمله:
- طلاق (به درخواست زن، به درخواست مرد، طلاق توافقی)
- مهریه، نفقه، جهیزیه، اجرت‌المثل
- حضانت و ملاقات فرزندان
- اثبات یا نفی نسب، ازدواج مجدد، شروط ضمن عقد و…
بسیاری از این پرونده‌ها علاوه بر بُعد حقوقی، بار عاطفی و روانی سنگینی دارند؛ به همین دلیل مشاوره با وکیل خانواده قبل از هر اقدام، عملاً یک ضرورت است نه یک انتخاب لوکس.
۳. دادگاه تجدیدنظر استان
اگر یکی از طرفین دعوا به رأی دادگاه بدوی اعتراض داشته باشد و رأی، قابل تجدیدنظر باشد، پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می‌شود. در این مرحله، معمولاً استدلال حقوقی و تنظیم لایحه تجدیدنظرخواهی کلید موفقیت است؛ یعنی یک اشتباه کوچک در استدلال می‌تواند شانس نقض رأی را از بین ببرد.
دادگاه‌های کیفری: رسیدگی به جرایم و مجازات‌ها
۱. دادگاه کیفری یک
طبق قانون آیین دادرسی کیفری، به جرایم زیر در دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌شود (خلاصه‌شده):
- جرایم با مجازات سلب حیات (اعدام، قصاص نفس و…)
- جرایم با مجازات حبس ابد
- جرایم با قطع عضو یا جنایات عمدی با دیه حداقل نصف دیه کامل
- جرایم با مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر
- جرایم سیاسی و مطبوعاتی
این دادگاه معمولاً با رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود و به‌دلیل سنگین بودن مجازات‌ها، دفاع مؤثر وکیل کیفری در این مرحله حیاتی است.
۲. دادگاه کیفری دو
دادگاه کیفری دو در هر شهرستان تشکیل می‌شود و اصل بر این است که به «همه جرایم» رسیدگی کند، مگر آن دسته که قانوناً در صلاحیت مراجع دیگر (مثل کیفری یک، انقلاب، نظامی و اطفال) قرار گرفته‌اند.
بسیاری از پرونده‌های روزمره مردم – مثل کلاهبرداری، تهدید، توهین، ضرب و جرح، خیانت در امانت و… – در این دادگاه مطرح می‌شوند. تنظیم صحیح شکواییه، پیگیری تحقیقات مقدماتی و استفاده از ادله قانونی، نقش مهمی در نتیجه دارد.
۳. دادگاه اطفال و نوجوانان
اگر متهم زیر ۱۸ سال باشد، در اغلب موارد، پرونده در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود. این دادگاه تلاش می‌کند علاوه بر مجازات، به اصلاح و تربیت و بازگشت نوجوان به جامعه توجه کند و معمولاً کنار قاضی، مشاوران متخصص (روان‌شناس، مددکار اجتماعی و…) نیز حضور دارند.
۴. دادگاه انقلاب
طبق قوانین جاری، دادگاه انقلاب به جرایم خاص و حساس رسیدگی می‌کند؛ از جمله:
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
- برخی پرونده‌های مواد مخدر و قاچاق سازمان‌یافته
- بعضی جرایم مرتبط با تبلیغ علیه نظام و… طبق نص قانون
۵. دادگاه‌های نظامی
رسیدگی به جرایم مرتبط با کارکنان نیروهای مسلح (در حدود وظایف نظامی و خدمتی) در صلاحیت دادگاه‌های نظامی است. این مراجع زیرمجموعه «سازمان قضایی نیروهای مسلح» هستند و رویه و حساسیت‌های خاص خود را دارند.
شورای حل اختلاف و نقش آن در حل سریع‌تر اختلافات
شورای حل اختلاف با هدف کاهش ورودی پرونده به دادگاه‌ها و ترویج سازش بین مردم ایجاد شده است. بخشی از صلاحیت شورا:
- تلاش برای صلح و سازش در انواع اختلافات
- رسیدگی به برخی دعاوی مالی تا سقف مشخص قانونی
- برخی دعاوی تخلیه، اختلافات خُرد و… طبق قانون شوراها
بسیاری از پرونده‌هایی که با یک میانجی‌گری حرفه‌ای و مذاکره حقوقی قابل حل هستند، بهتر است ابتدا در شورا بررسی شوند تا هم در زمان و هم در هزینه صرفه‌جویی شود.
نمی‌دانید پرونده‌تان را در کدام دادگاه مطرح کنید؟
وکلای پایه‌یک دادگستری مؤسسه رویای سبز، آماده بررسی پرونده و راهنمایی تلفنی و آنلاین شما هستند.
رزرو مشاوره فوری: ۰۲۱۲۸۱۱۱۰۳۶سوالات متداول انواع دادگاه‌ها
تفاوت دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری چیست؟ +
در دادگاه حقوقی موضوع، اختلاف بر سر «حق و تعهد» است؛ مثل پول، قرارداد، ملک، ازدواج و طلاق. نتیجه معمولاً صدور حکم به پرداخت وجه، انجام تعهد، تنظیم سند و… است. در دادگاه کیفری موضوع، «جرم و مجازات» است؛ مثل سرقت، ضرب و جرح، تهدید، کلاهبرداری و… و نتیجه می‌تواند حبس، جزای نقدی، شلاق، محرومیت از حقوق اجتماعی و… باشد.
برای طلاق، مهریه و حضانت باید به کدام دادگاه مراجعه کرد؟ +
تمام دعاوی مربوط به طلاق، مهریه، نفقه، حضانت، ملاقات فرزند، جهیزیه و… در صلاحیت دادگاه خانواده است. پیشنهاد می‌شود قبل از هر اقدام، با یک وکیل خانواده مشورت کنید تا استراتژی درست (طلاق به درخواست زن، به درخواست مرد یا توافقی) برای شما انتخاب شود.
جرایم مربوط به مواد مخدر در کدام دادگاه رسیدگی می‌شود؟ +
به‌طور کلی، بسیاری از جرایم مربوط به مواد مخدر و قاچاق عمده طبق قوانین ویژه مبارزه با مواد مخدر در دادگاه انقلاب رسیدگی می‌شود. نوع ماده، مقدار، سابقه قبلی و سایر شرایط، در تعیین مجازات و مرجع دقیق رسیدگی تأثیر مستقیم دارد؛ بنابراین دریافت مشاوره تخصصی کیفری ضروری است.
شورای حل اختلاف چه زمانی جای دادگاه را می‌گیرد؟ +
شورای حل اختلاف در برخی دعاوی مالی با سقف مشخص، اختلافات محلی، خانوادگی ساده و پرونده‌های قابل سازش ورود می‌کند. هدف اصلی شورا، ایجاد صلح و سازش است؛ با این حال، در مواردی که قانون مشخص کرده، رأی شورای حل اختلاف مانند رأی دادگاه، قابل اجرا و قابل تجدیدنظر است.
آیا طرح دعوا بدون وکیل ممکن است؟ +
بله، قانوناً داشتن وکیل الزامی نیست؛ اما در عمل، اشتباه در تنظیم دادخواست، شکواییه، انتخاب دادگاه صالح یا عدم استفاده صحیح از ادله می‌تواند باعث رد دعوا یا از دست رفتن حق شما شود. به همین دلیل در پرونده‌های مهم مالی، خانوادگی و کیفری، استفاده از وکیل متخصص سرمایه‌گذاری است، نه هزینه اضافی.
مؤسسه حقوقی و داوری بین‌المللی رویای سبز | تهران، سعادت‌آباد، میدان کاج، سرو شرقی، پلاک ۱۳۷ | وکیل پایه یک دادگستری