انواع طلاق چیست؟ هرچیز که باید درباره انواع و اقسام طلاق بدانید
طلاق یکی از مهمترین موضوعات حقوق خانواده است و هر تصمیمی در این زمینه، زندگی زن و مرد و حتی فرزندان را برای سالها تحت تأثیر قرار میدهد. شناخت انواع طلاق و آثار هر کدام، به شما کمک میکند قبل از هر اقدامی با چشم باز تصمیم بگیرید و از حقوق قانونی خود آگاه باشید.
در این مقاله از موسسه حقوقی و داوری بینالمللی رویای سبز، سعی کردهایم سیر تا پیاز موضوع انواع طلاق در قانون ایران، شرایط هر نوع طلاق، آثار حقوقی و مدت عِده را به زبان ساده و قابل فهم برای شما عزیزان توضیح دهیم.
موسسه حقوقی و داوری بین المللی رویای سبز
نام وکیل: دکتر افشین قاسمی
تلفن: ۰۲۱۲۸۱۱۱۰۳۶
ایمیل: info@royayehsabz.com
نشانی: تهران، سعادتآباد، میدان کاج، سرو شرقی، پلاک 125، ساختمان رویای سبز
طلاق چیست و چه جایگاهی در حقوق خانواده دارد؟
واژه «طلاق» ریشه عربی دارد و از ماده «طَلَقَ» به معنای گشودن، رها کردن و آزاد ساختن گرفته شده است. در فقه اسلامی، طلاق به معنای گسستن پیوند نکاح با صیغه و الفاظ مخصوص است؛ یعنی ازدواج که یک قرارداد شرعی و قانونی است، با تشریفات خاص و طبق ضوابطی که قانون مدنی پیشبینی کرده، پایان مییابد.
هرچند طلاق در آموزههای دینی امری مبغوض و ناپسند شمرده شده، اما از نظر حقوقی یک ابزار ضروری برای زمانی است که ادامه زندگی مشترک برای زوجین عملاً ممکن یا قابل تحمل نیست. در چنین شرایطی، قانون با وضع قواعد مشخص برای انواع طلاق، تلاش میکند از یکسو بنیان خانواده بیجهت متلاشی نشود و از سوی دیگر، حقوق هیچیک از زن و مرد نادیده گرفته نشود.
چرا پروندههای طلاق از شایعترین پروندههای دادگاه خانواده است؟
امروز یکی از شایعترین دلایل مراجعه مردم به محاکم خانواده، دعاوی طلاق و اختلافات ناشی از آن است. افزایش فشارهای روانی و اقتصادی، نبود مهارتهای ارتباطی، سوء تفاهمها، دخالت اطرافیان و عدم آگاهی از حقوق و تکالیف زناشویی، باعث شده آمار تقاضای جدایی در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته باشد.
آثار طلاق تنها به زن و شوهر محدود نمیشود؛ سلامت روانی فرزندان، وضعیت مالی خانواده، جایگاه اجتماعی و حتی روابط خویشاوندی تحت تأثیر این تصمیم قرار میگیرد. به همین دلیل، شناخت دقیق انواع طلاق، شرایط قانونی هر نوع و پیامدهای آن، برای هر زوجی که به بنبست رسیدهاند ضروری است.
تقسیمبندی کلی انواع طلاق در قانون مدنی ایران
در قانون مدنی و رویه محاکم، انواع طلاق از چند منظر تقسیم میشوند. مهمترین تقسیمبندی، طلاق را به دو دسته بزرگ «رجعی» و «بائن» تقسیم میکند. در کنار آن، طلاق از حیث شیوه درخواست (به درخواست مرد، به درخواست زن، طلاق توافقی) و همچنین نوع رابطه مالی (خلع و مبارات) نیز دستهبندی میشود.
جدول انواع طلاق و تفاوتهای اصلی آنها
| نوع طلاق | شرح کوتاه | حق رجوع در عِده | نکات مهم |
|---|---|---|---|
| طلاق رجعی | طلاقی که در آن زن باید عده نگه دارد و شوهر در مدت عده میتواند بدون عقد جدید به همسر خود رجوع کند. | دارد | پرداخت نفقه در عده، ارث بردن متقابل، ممنوعیت اخراج زن از منزل مشترک. |
| طلاق بائن | طلاقی که پس از آن، شوهر حق رجوع در عده ندارد و برای ادامه زندگی نیاز به عقد جدید است. | ندارد | شامل مواردی مانند باکره بودن زن، یائسه بودن، خلع، مبارات و سهطلاقه میشود. |
| طلاق خُلع | زن به دلیل کراهت شدید از شوهر، در قبال بخشیدن تمام یا بخشی از مهریه از او طلاق میگیرد. | در صورت بازگشت زن از بذل، به رجعی تبدیل میشود. | نوعی طلاق بائن است؛ میزان مالی که زن میبخشد میتواند برابر یا بیشتر از مهریه باشد. |
| طلاق مُبارات | کراهت و بیمیلی متقابل زوجین نسبت به هم وجود دارد و زن در قبال بخشیدن مالی کمتر یا مساوی مهریه طلاق میگیرد. | در صورت رجوع زن از مالی که بخشیده، امکان تبدیل به رجعی وجود دارد. | نوع دیگری از طلاق بائن است و معمولاً با توافق دو طرف انجام میشود. |
| طلاق سوم (سهطلاقه) | زمانی که زن و شوهر سه بار با هم ازدواج و طلاق میگیرند. | ندارد | زن باید با مرد دیگری ازدواج دائم و سپس در صورت جدایی، مجدداً بتواند با همسر اول ازدواج کند. |
| طلاق به حکم حاکم شرع | در مواردی مانند ترک انفاق، غیبت طولانی یا عُسر و حرج زن، قاضی میتواند حکم طلاق را صادر کند. | بسته به نوع طلاق، آثار رجعی یا بائن متفاوت است. | زن از طریق طرح دعوا در دادگاه خانواده، با استناد به دلایل قانونی، درخواست طلاق میدهد. |
| طلاق توافقی | زوجین بر اصل جدایی و تمام جزئیات مالی و فرزندی با هم توافق میکنند. | معمولاً رجعی است مگر این که شرایط خاصی برای بائن بودن فراهم شود. | رایجترین شکل طلاق در سالهای اخیر؛ انجام مراحل آن بدون وکیل میتواند برای طرفین پرریسک باشد. |
طلاق رجعی چیست و چه آثاری دارد؟
مطابق ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی: «در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است.» یعنی پس از جاری شدن طلاق، رابطه زوجیت بهطور کامل قطع نمیشود و قانون، فرصتی برای بازگشت و تجدیدنظر در اختیار زوجین قرار میدهد.
در طلاق رجعی، زن باید عده نگه دارد و تا پایان این مدت، از نظر حقوقی هنوز همسر مرد محسوب میشود. به همین دلیل، بسیاری از آثار ازدواج مانند نفقه و ارث در این دوران همچنان برقرار میماند.
حقوق و تکالیف زن و شوهر در دوران عده طلاق رجعی
- شوهر مکلف به پرداخت نفقه زن در طول مدت عده است.
- مرد حق ندارد زن را بدون دلیل موجه از منزل مشترک اخراج کند.
- اگر در زمان عده، هر یک از زوجین فوت کند، دیگری از او ارث میبرد.
- رابطه زناشویی در این مدت مطابق ضوابط شرعی امکانپذیر است و میتواند نشانه رجوع محسوب شود.
رجوع میتواند به صورت لفظی یا عملی انجام شود، اما برای پیشگیری از اختلافات بعدی، بهتر است در دفاتر رسمی ثبت شده و ظرف یک ماه از آغاز عده در دفترخانه درج گردد.
طلاق بائن چیست و شامل چه مواردی میشود؟
در مقابل طلاق رجعی، طلاق بائن قرار دارد. در طلاق بائن، شوهر پس از جاری شدن صیغه طلاق، دیگر حق رجوع در عده را ندارد و اگر زوجین بخواهند دوباره با هم زندگی کنند، باید عقد نکاح جدید منعقد نمایند.
موارد طلاق بائن طبق قانون مدنی
- طلاق زن باکره (دوشیزه)؛ در این حالت عده نیز متفاوت است.
- طلاق زن یائسه؛ زنی که به سن یائسگی رسیده باشد.
- طلاق خلع؛ زن از شوهر کراهت دارد و در قبال بخشیدن مالی از او جدا میشود.
- طلاق مبارات؛ کراهت متقابل است و زن مالی کمتر یا مساوی مهریه به شوهر میبخشد.
- طلاق سوم (سهطلاقه)؛ پس از سه بار ازدواج و طلاق بین همان زن و مرد.
- مواردی که به حکم دادگاه و با توجه به شرایط خاص زن، طلاق صادر میشود و قاضی نوع آن را بائن تشخیص میدهد.
طلاق خلع و مبارات؛ وقتی زن از ادامه زندگی راضی نیست
در طلاق خلع، زن به دلیل کراهت شدید نسبت به شوهر حاضر میشود در قبال جدایی، تمام یا بخشی از مهریه و حتی مالی بیش از آن را به شوهر ببخشد. در طلاق مبارات، هر دو طرف از ادامه زندگی ناراضی هستند و زن در قبال جدایی، مالی کمتر یا مساوی مهریه را میبخشد.
نکته مهم این است که اگر زن در دوران عده از مالی که به شوهر بخشیده است رجوع کند، طلاق خلع یا مبارات به طلاق رجعی تبدیل میشود و در نتیجه، شوهر نیز میتواند به همسر سابق خود رجوع نماید.
طلاق سوم یا سهطلاقه شدن
اگر زن و شوهر میان خود سه بار عقد دائم و طلاق شرعی را تجربه کنند، پس از طلاق سوم، سهطلاقه محسوب میشوند. در این حالت، مرد دیگر نمیتواند در عده رجوع کند و حتی پس از پایان عده هم امکان ازدواج مجدد مستقیم وجود ندارد.
برای اینکه این زوج بتوانند دوباره با هم ازدواج کنند، لازم است زن ابتدا با مرد دیگری ازدواج دائم واقعی داشته باشد و در صورت جدایی از همسر دوم (به هر دلیل مشروع)، بتواند مجدداً با همسر اول ازدواج کند. فقه شیعه، سهطلاقه شدن را زمانی محقق میداند که بین طلاقها، رجوع و زندگی مشترک واقع شده باشد؛ نه اینکه سه طلاق پشت سر هم و در یک مجلس گفته شود.
طلاق به حکم دادگاه؛ طلاق به درخواست زن در موارد عُسر و حَرَج
برخلاف تصور رایج، طلاق همیشه دست مرد نیست. قانون برای زن نیز راههایی پیشبینی کرده تا در صورت تحملناپذیر شدن زندگی، بتواند از دادگاه درخواست طلاق بدهد. مهمترین این موارد، عُسر و حرج زن، ترک انفاق، اعتیاد شدید، سوءرفتار، محکومیت قطعی شوهر به حبس طولانی، غیبت طولانی و سوء معاشرت است.
در این نوع از انواع طلاق، زن با طرح دادخواست در دادگاه خانواده و ارائه دلایل و مستندات، تقاضای صدور حکم طلاق میکند. قاضی پس از بررسی شرایط و در صورت احراز عسر و حرج یا تحقق شروط ضمن عقد، میتواند به جای شوهر صیغه طلاق را جاری و ثبت نماید.
عده طلاق چیست و مدت آن چقدر است؟
«عده» مدتی است که زن پس از جدایی از همسر خود، تا زمان ازدواج بعدی باید صبر کند. نگهداشتن عده هم جنبه عبادی دارد و هم برای حفظ نسب فرزندان و جلوگیری از اختلاط نسلها در نظام حقوقی و فقهی پیشبینی شده است.
مدت عده در انواع طلاق
- در طلاق زن غیر باردار، عده سه طُهر (سه پاکی متوالی از عادت ماهیانه) است.
- اگر زن عادت ماهیانه نداشته باشد و هنوز یائسه نشده باشد، عده او سه ماه قمری است.
- در صورت باردار بودن زن، عده تا زمان وضع حمل ادامه دارد؛ حتی اگر کمتر یا بیشتر از سه ماه باشد.
- در مورد وفات شوهر، عده زن چهار ماه و ده روز است، مگر اینکه زن باردار باشد که در آن صورت، طولانیترِ این دو مدت ملاک است.
ازدواج با زنی که در دوران عده است، باطل و از نظر شرعی و قانونی ممنوع میباشد. همچنین خواستگاری صریح از زنی که در عده رجعی قرار دارد، حرام است؛ زیرا در این مدت هنوز همسر شرعی شوهر قبلی خود به شمار میآید.
طلاق توافقی چیست و مراحل آن کدام است؟
طلاق توافقی شکل رایج و امروزی جدایی است که در آن، زن و شوهر بر اصل طلاق و همه جزئیات آن (مانند مهریه، نفقه، جهیزیه، حضانت فرزندان و نحوه ملاقات) با هم به توافق میرسند و این توافق را به صورت مکتوب به دادگاه ارائه میکنند.
مراحل کلی طلاق توافقی
- مراجعه زوجین یا وکلای آنها به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست طلاق توافقی.
- ارجاع پرونده به دادگاه خانواده صالح بر اساس محل سکونت مشترک زوجین.
- تشکیل جلسات مشاوره خانواده و بررسی امکان سازش و بازگشت به زندگی مشترک.
- تنظیم توافقنامه کتبی درباره مهریه، نفقه، حضانت، نفقه فرزندان، استرداد جهیزیه و سایر حقوق مالی.
- صدور گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه و معرفی زوجین به دفتر رسمی طلاق.
- اجرای صیغه طلاق و ثبت رسمی آن در دفترخانه.
استفاده از وکیل متخصص در طلاق توافقی، باعث میشود حقوق هیچیک از طرفین نادیده گرفته نشود، متن توافقنامه بهدرستی تنظیم گردد و روند اداری و قضایی با کمترین تنش و در کوتاهترین زمان طی شود.
برای آشنایی بیشتر با جزئیات و شرایط طلاق توافقی میتوانید با وکیل طلاق توافقی موسسه رویای سبز در ارتباط باشید. برای خواندن ادامه مطالب تخصصی در این زمینه، میتوانید از بخش مقالات خانواده در سایت رویای سبز استفاده کنید.
سوالات متداول درباره انواع طلاق
آیا همیشه طلاق به معنی قطع کامل رابطه زن و شوهر است؟
آیا زن میتواند بدون رضایت شوهر طلاق بگیرد؟
در طلاق توافقی، حضانت فرزندان چگونه تعیین میشود؟
برای شروع روند طلاق، حتماً باید از وکیل استفاده کنیم؟
نقش وکیل خانواده در انواع طلاق و خدمات موسسه رویای سبز
طرح دعوای طلاق، تنظیم دادخواست، جمعآوری مدارک، دفاع در جلسات دادگاه و مذاکره برای تنظیم توافقنامه مالی و فرزندی، همگی نیازمند تجربه و تسلط کامل به قوانین خانواده است. حضور یک وکیل خانواده آگاه در کنار شما، میتواند فشار روحی این مسیر را کمتر کرده و از تضییع حقوق قانونی شما جلوگیری کند.
موسسه حقوقی و داوری بینالمللی رویای سبز، با همکاری وکلای پایه یک دادگستری و متخصص در دعاوی خانواده، آمادگی دارد در تمامی مراحل انواع طلاق، از مشاوره اولیه تا صدور رأی و ثبت طلاق در کنار شما باشد.
خدمات وکلای خانواده در موسسه رویای سبز
- مشاوره تخصصی و حضور در پروندههای طلاق توافقی و طلاق به درخواست زن یا مرد
- پیگیری حقوق مالی زن از جمله مهریه، نفقه، اجرتالمثل و تنصیف دارایی
- رسیدگی به پروندههای حضانت و ملاقات فرزندان پس از طلاق
- مشاوره و تنظیم انواع شروط ضمن عقد برای پیشگیری از مشکلات آینده
- قبول وکالت در دعاوی خانواده، کیفری و حقوقی مرتبط با طلاق
کلام آخر؛ پیش از هر تصمیم، مشاوره بگیرید
طلاق، نقطه پایان یک مسیر مشترک است و تصمیمگیری در مورد آن نباید تحت تأثیر عصبانیت لحظهای یا فشار اطرافیان باشد. آشنایی با انواع طلاق، آثار هر کدام و حقوق قانونی زن و مرد، کمک میکند منطقیتر تصمیم بگیرید و اگر چارهای جز جدایی نبود، با کمترین تنش و خسارت مالی و روحی این مسیر را طی کنید.
موسسه ثبتی حقوقی رویای سبز برای تمامی خانوادههای ایران، زندگی سرشار از آرامش و محبت آرزو میکند. با این حال، اگر به هر دلیلی در آستانه طلاق هستید یا نیاز به اطلاعات بیشتر دارید، میتوانید به صورت تلفنی یا از طریق چت آنلاین با وکیل خانواده و وکیل طلاق توافقی مجموعه رویای سبز در ارتباط باشید تا بهترین راهحل متناسب با شرایط شما بررسی شود.
